Bilimsel bir makale okumak çoğumuz için yorucu ve zaman alan bir iş olabilir. Aslında, doğru tekniklerle okumadığımız zaman bu gerçekten zordur. Bir makaleyi baştan sona okumak, hatta sadece bir defa okumak yeterli değildir. Öyle ki, bazen defalarca okuduğumuz zaman bile bir makalenin nelerden bahsettiğini tam olarak anlayamayabiliriz. Aradığımız bilgilerin nerede olduğunu bilmek ve doğru bir teknikle okumak, bilimsel bir makaleyi daha net ve hızlı anlamak için oldukça önemlidir. Bu yazımızda, makale okumak için pratik ve etkili yöntemlerden biri olan Üç Geçişli Yaklaşım’a (Three Pass Approach) ve bazı püf noktalara göz atacağız.
Üç Geçişli Yaklaşım Nedir?
Satish Keshav’ın Üç Geçişli Yaklaşım’ı, makale okurken izlenmesi gereken adımları sistematik bir hale getirmiştir. Bu yaklaşıma göre, bir makale üç seferde ve her seferinde farklı bir amaçla okunmalıdır. İlk geçişte makaleyle ilgili genel bir fikir edinilirken, ikinci geçişte makalenin içeriğini üstünkörü anlamaya çalışılmalıdır. Son adım olan üçüncü geçişte, artık makalenin anlatmak istediklerini derinlemesine anlaşılmış olacaktır. Peki, bu adımları nasıl uygulamalısınız?
Birinci geçiş
İlk olarak makalenin başlığı, özet kısmı ve giriş kısmına hızlı bir şekilde göz atmalısınız. Makalenin geri kalanında işlenen konular ve sonuçların hangi başlıklar altında ayrıldığını anlamak için makalenin devamında yer verilen başlıkları da incelemelisiniz. Bunları yaparken geriye kalan herhangi bir yazıyı okumanıza henüz gerek yok. Asıl amaç bu makalenin nasıl organize edildiği anlamaya çalışmak olacak. Sıradaki adım ise tartışma bölümünü okumak ve referans bölümüne göz atmak. Referansları incelemek, aralarında daha önce okuduğunuz bir kaynak varsa elinizdeki makaleyle onlar arasında bir bağlantı kurmanıza yardımcı olacaktır.
Bu adımlar tamamlandığında; elinizdeki makalenin hangi amaçla yazıldığını, literatürdeki diğer araştırmalarla nasıl bir bağlantısı olduğunu ve araştırmacıların incelenen konudaki öngörülerinin ne derecede desteklendiğini veya çürütüldüğünü artık biliyor olacaksınız.
Herhangi bir bilimsel makaleyi ödev yapmak, güncel gelişmeleri takip etmek veya sadece merak ettiğiniz için okuyor olabilirsiniz. Birinci geçişi tamamladığınızda; elinizdeki makalenin okuma amacınıza uyup uymadığını, makalenin detaylarını anlayabilmek için gereken bilgilere sahip olup olmadığınızı veya makalenin ortaya koyduğu sonuçların geçerliliğini anlayabilir ve gerekirse okumanızı sonlandırabilirsiniz. Tüm adımın 10 dakikadan az bir zamanda tamamlanması önerilmektedir ve birinci geçişin sonunda, ilgilenmediğiniz bir makalenin tamamını okumakla vakit kaybetmeniz önlenmiş olacaktır.
İkinci Geçiş
Bu adımda yapmamız gerekenler daha detaylı bir bakış gerektirir. Makalede kullanılan figür, tablo ve grafikler dikkatle incelenmelidir. Figür ve tablo başlıkları, grafiklerdeki verilerin gösterim şekilleri, grafiklerdeki istatistiksel analizden yola çıkarak anlamlı bir sonuç bulunup bulunmadığı gibi detaylar göz önünde bulundurulmalıdır. Sonrasında ise yeniden referans bölümüne geliyoruz. Referans alınmış ve daha önce okumadığınız kaynaklar, elinizdeki makalenin alt yapısını daha iyi kavrayabilmeniz için size yol gösterebilir. Makaleyi okurken kendinizi eksik hissettiğiniz ve anlamakta güçlük çektiğiniz detaylar için bu okumadığınız kaynaklara da göz atmak okumanızın devamı için size yardımcı olacaktır.
İkinci geçişi tamamladığınızda, makalenin içeriği hakkında konuşabilecek kadar bilgi sahibi olacaksınız. Önerilene göre, bu adım için yaklaşık olarak 1 saatinizi ayırmalı ve sonrasında nasıl ilerlemeniz gerektiğine karar vermelisiniz. Bu makale, eğer detaylı şekilde özümsemeniz gereken bir makale değilse ve ilgilendiğiniz alan için önemli bir kaynak niteliği taşımıyorsa okumanızı bu adımda sonlandırabilirsiniz. Aynı şekilde, farklı alanlar hakkında genel hatlarıyla bir fikir edinmek için elinizdeki makaleyle ilgileniyorsanız bu adımda makaleyi bir kenara bırakabilirsiniz.
İkinci geçişi tamamladığınızda bile havada kalan ve anlaşılması güç bazı kısımlar olduğunu düşünebilirsiniz. Yazarların kullandığı metotlar veya terimlerle ilk defa karşılaşıyorsanız bu oldukça normal bir durum. Hatta, makaleniz anlaşılması güç ve esasen pek de iyi yazılmamış bir makale bile olabilir. Bunlara rağmen, yine de bu makaleyi okuyup anlamanız mı gerekiyor? Biraz mola verin, dilerseniz anlamadığınız noktalar için literatür taraması yapın ve hazır olduğunuzda üçüncü adıma geçin.
Üçüncü Geçiş
Makaleyi tamamen özümsemek için bu adımı tamamlamanız önemlidir. Bu adımda yapmanız gereken, bütünüyle eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmak ve araştırmacıların yaptığı gibi kendi varsayımlarınızı oluşturmaktır. Bunu yaptığınızda, makalenin ortaya koyduğu tüm varsayımları, sonuçları ve hatta, eğer varsa, hatalı çıkarımları bile saptayabilirsiniz. Araştırmacıların kullandığı yöntemleri incelemeli, onların varsayımlarını dikkatle belirlemeli ve makalenin devamındaki bulgularla karşılaştırarak eleştirmelisiniz. Elinizdeki makalenin eksikliklerini belirlemeli ve bunları giderecek olası gelecek çalışmalar düşünmelisiniz. Kendinizin ve araştırmacıların varsayımlarını, siz olsaydınız nasıl ve hangi yöntemlerle test ederdiniz diye düşünmeniz, makaleye yönelik derin bir anlayış ve iç görü kazanmanızı sağlayacaktır. Bu adımı tamamladığınızda, okuduğunuz makaleyi neredeyse tüm detaylarıyla hafızanıza kazımış ve güçlü veya eksik yönleri hakkında detaylı bir bilgiye sahip olarak okumanızı tamamlamış olacaksınız.
Bu süreç yeni başlayanlar için uzun zaman alacak olsa da kendinizi geliştirdikçe pratik kazanacak ve bu adımı tamamlama sürenizi oldukça kısaltabileceksiniz. Keshav’ın öngördüğüne göre, kendinizi geliştirdikçe bu adım için ayırmanız gereken süreyi 4-5 saatten neredeyse 1 saate düşürmeniz mümkün olacaktır.
Yazının bu kısmına kadar Satish Keshav’ın Üç Geçişli Yaklaşım’ını ve bu yaklaşımda tamamlanması gereken adımları detaylı bir şekilde inceledik. Bu adımları tamamlarken bir makaleyi oluşturan tüm bölümlerle karşılaşıyoruz. Üç Geçişli Yaklaşım metotunun yanında tüm bu bölümlerin neye göre kategorize edildiğini ve her birinde genel hatlarıyla nelerden bahsedildiğini bilmek, bir makalenin anatomisi hakkında akılda kalıcı bir şema sağlayacaktır.
Öncelikle belirtmek gerekir ki yazının devamında inceleyeceğimiz yapılar ampirik (deneysel) makalelerin içinde bulundurduğu yapılardır. Ampirik makalelerde yazarlar kendi deney ve çalışmalarını ortaya koymaktadır. Diğer bir makale türü olarak teorik makaleler ise ortaya koyduğu bilgileri araştırmacıların yaptığı çalışmalara değil, literatürdeki diğer araştırmaların karşılaştırılmasına dayandırmaktadır. Empirik makalelerin aksine teorik makaleler “giriş, gelişme, sonuç” yapısında ilerlemektedir. Bu bölümler ayrı ayrı başlıklandırılmaz ve yazarlar ayırmak istedikleri konu başlıklarını makalenin gövde kısmında belirtir.
Ampirik (deneysel) bir makalenin yapısı ise aşağıda gösterildiği gibi belirtilen sırayla ilerlemektedir:
Özet/Öz (Abstract)
Bu bölüm makaleyi genel olarak özetlemektedir. Yaklaşık olarak 15-200 kelimeden ve tek bir paragraftan oluşur. Bu özet;
- Makalenin cevaplamaya çalıştığı soru(lar),
- Araştırmacıların bu soruya yönelik varsayımları,
- Varsayımlarını test etmek için kullandıkları yöntemler/metotlar,
- Genel hatlarıyla, varsayımların test edilmesi sonucunda ortaya çıkan veriler,
- Genel hatlarıyla, verilerden yola çıkarak varılan sonuçlar
gibi bilgileri sağlamaktadır. Özet kısmında detaylı literatür taraması, karşılaştırılması ve ithaflar bulunmamaktadır.
Anahtar Kelimeler (Keywords)
Makalenin anahtar kelimeleri, özet kısmının hemen altında bulunur. Bu kelimeler, makalenin bahsettiği ana konseptler hakkında okuyucuya fikir verir. Anahtar kelimeler, ihtiyacınız olan terim ve konseptlere makale içerisinde yer verilip verilmediği hakkında size ipucu verir.
Giriş (Introduction)
Makalenin giriş bölümünde, makalenin ilgilendiği soru hakkında bilgi verilir. Bu bilgilerin sağlandığı kaynaklar için literatürdeki diğer çalışmalara atıf yapılır. Makalenin yazarının bu soruyu neden incelemek istediği ve bu konuda bir sonuca varmak istediği, özetle bu sorunun neden ortaya çıktığı ve cevaplanmasının önemi gibi konular yazarın bakış açısına göre açıklanır.
Metodoloji (Methodology/Design)
Bu bölümde yazarın belirttiği soruyu cevaplamak için kullandığı yöntem veya yöntemler belirtilir. Bu yöntemler; deney, röportaj, ölçek veya anketler olabilir. Yazarın kullandığı yöntem ve katılımcıların demografik bilgisine bu bölümde yer verilir.
Bulgular (Results)
Yazarın kullandığı yöntemler sonucunda edindiği veriler bu bölümde belirtilir. Bu veriler, “bulgular” bölümünde herhangi bir karşılaştırılmaya tabii tutulmaz ve ham haliyle gösterilir. Bu kısımda, bulgulardan yola çıkarak hesaplanan istatiksel veriler ve bunların gösterildiği figür, şema ve diyagramlara yer verilir. Verilerin geçerli ve güvenilir olup olmadığına dair istatistiksel hesaplamalar da “bulgular” bölümü kapsamındadır.
Tartışma (Discussion)
Bu bölümde, önceki bölümde gösterilen bulguların ne anlama geldiği, yazarın cevaplamaya çalıştığı soruyu nasıl açıkladığı veya açıklayıp açıklayamadığına yer verilir. Ayrıca, giriş bölümünde bahsedilen önceki araştırmalar ve sonuçlarıyla, yani literatürle ilişkilendirilebilirliği tartışılır.
Sonuç (Conclusion)
Sonuç bölümünde, makalenin bahsettiği tüm bulgu ve tartışmalar özetlenmektedir. Makalenin ve yazarın kullandığı yöntemlerin güçlü ve eksik yanları bu bölümde yazar tarafından eleştirilir. Yazar, yine bu bölümde, incelediği konuya dair olası gelecek araştırmalar hakkında önerilerine yer verir.
Kaynakça (References)
Kaynakça kısmında yazarın bu makaleyi tamamlarken kullandığı tüm kaynaklar, detaylı ve genellikle belirli bir formata göre sıralanır. Yazarın kullandığı ve atıfta bulunduğu tüm kaynakların yazarlarının adı, kaynakların yayım tarihi ve başlıkları gibi bilgiler “kaynakça” bölümünden edinilebilir. Kaynaklar alfabetik olarak sıralanır.
Bu yazımızda, bilimsel makaleleri okurken pratiklik kazanmanıza yardımcı olacağını umduğumuz Üç Geçişli Yaklaşım metodunu ve ampirik (deneysel) makalelerin bölümlerini detaylı bir şekilde inceledik. Bu yazımızın bilimsel makalelerin yapısı ve bunları okurken nelere dikkat edilmesi gerektiği hakkında detaylı bir kılavuz olmasını umuyoruz. Keyifli okumalar dileriz.
Referanslar
Keshav, S. (2007). How to read a paper. Comput. Commun. Rev., 37, 83-84. https://www.semanticscholar.org/paper/How-to-read-a-paper-Keshav/15bd289b853f97eab5a5e930bfc27f3f803ce81d
Rakotsoane, F. (2019). Structure and Parts of an Article. https://www.researchgate.net/publication/334959618_Structure_and_Parts_of_an_Article
https://editormerkezi.com/en-uygun-makale-nasil-incelenir
